Edu Hernando eta Josune Velez de Mendizabal ‘Pez Limbo’ arte eszenikoen konpainia dira, eta sorkuntza propioan eta mestizajean oinarritzen dute bere produkzioa, umorea, azidotasuna eta poesia bilatuz, betiere errealitateari begirada kritikoa eginez.
2011n jaio ziren. Garai hartan, Edu Hernando, Raúl Camino eta Begoña Martín Treviñok osatzen zuten konpainia. Elkarrekin 150gr Jaialdia sortu zuten, eta 2020an bederatzigarren edizioa egin berri dute. Harrezkero, aretoko zein kaleko 15 ikuskizun sortu ditu konpainiak, 900 emanaldi ingururekin.
2016an, Raul eta Begoñak beste bide bat hartzea erabaki zuten eta ‘El Mono Habitado’ bihurtu ziren. Edu ‘Pez Limbo’-rekin jarraitu zuen eta Josune Velez de Mendizabal taldera gehitu zen. “Une hori inflexio puntu bat izan zen. Beste konpainia batzuekin elkarlanean hasi ginen, joan den otsailean estreinatu genuen ‘Harri, orri, ar’ bezalako piezak sortuz “, azaldu du EduHernandok. Gaur egun, sortze prozesu berri batean murgilduta daude Unai Lopez de Armentia eta Javier Barandiaranekin batera. Dibertsifikatzea eta jende gehiagorekin nahastea dute helburu, eta, aldi berean, sektore eszenikoa aldarrikatzen jarraitzea, baita beren katearen maila guztien egonkortasuna bermatuko duten neurriak ezartzea ere.
Zuen lana formatu txikiko antzerkian oinarritzen da, mikroteatroan. Zergatik modalitate hau?
150gr. jaialdirako 2011an sortu genuen ‘Espinazo o callos?’ piezarekin hasi zen dena. Errementaria kalean sukaldaritza eskola bat duen lagun batek obra ikusi eta bere lokalean taularatzera gonbidatu gintuen. Hainbat emanaldi egin genituen, bakoitzean 14 lagun, eta guztira 500 ikusle etorri ziren. Konturatu ginen funtzionatzen zuela eta harantzago eraman genezakeela. Beste eszenatoki batzuetara egokitu eta programatzaileei eskaintzen hasi ginen.
Mikroteatroak interesatzen zitzaizkigun gauza asko zituela konturatu ginen, hala nola publikoarekiko hurbiltasuna eta konplizitatea. Gainera, antzokiak bere eraikinaren barruan duen elitismo hori kentzen dio. Antzerkira joatea jende askorengandik urrun geratu da, eta tresna ezin hobea da distantzia hori hautsi eta esentziarik ezagunena ateratzeko.
Denetariko lekuetan aritzen zarete, hala nola merkatuetan, hilerrietan, dutxa-etxeetan, etab. Ikuskizuna eszenatoki batetik bestera aldatzen al da? Beste modu batera lan egiten da?
Etengabe aldatzen da, baita espazio berean ere, egunaren eta orduaren arabera. Zuzeneko ikuskizuna da, etengabe aldatzen ari da. Ez da gauza bera fokuak dauden eszenatoki batean jardutea, non mikrofonoak eta dozenaka pertsona atzean lanean ari diren, eta obra bera kalean egitea. Ez da ez hobea ez okerragoa, ingurunea ulertu eta egokitzen jakin behar da.
150gr. Jaialdia ‘Pez Limbo’ eta ‘El Mono Habitado’ taldeen ekimena da. Behar al zuen Gasteizek horrelako jaialdi bat? Zein izan da konpainien eta publikoaren erantzuna urteetan zehar?
150 gr., antzokia ez den hurbileko espazioetan lanak erakusteko beharretik sortzen da. Horrelako lehen jaialdia da Gasteizen eta eskola sortu du. Urte hauetan guztietan, ia 90 konpainia igaro dira bertatik, eta publikoak eta konpainiek oso ondo erantzun dute. Jendea erakartzen duen tonu anker samarra du, eta, gainera, ez da antzerkia bakarrik, beste espazio batean ikusteko esperientzia baizik.
Hala ere, ideia nagusia bi behar bateratzea zen: arte eszenikoetan ari garenak gure piezak jendeari erakusteko espazio bat izatea eta bezeroen joan-etorria sortzea, auzoko merkatua sustatuz. Zoritxarrez, azken hau ez da bete, jaialdia urtean behin bakarrik egiten delako. Uste dut artistek zein merkatariek espazio bera partekatu ahal izango genukeela; goizean merkatu gisa funtzionatzea, eta hau itzaltzen denean, artistikoagoa den zerbaitekin abiatzea. Hala ere, zaila da daukagun sisteman egitea.
Gasteizen eta Euskadin egiten diren kale-jaialdi ia guztietan parte hartu duzue: Kaldearte, Leioa eta abar. Nola daude estatuko gainerako herrialdeak kaleko jaialdiei dagokienez?
Une zaila bizitzen ari gara, eta herri bakoitzaren egoeraren eta kulturaren aldeko apustua egitearen edo ez egitearen mende gaude. Une honetan okerrena merkatuen autobabesa da, autonomia-erkidego askotan hango konpainiak bakarrik ari dira lanean. Hori dela eta, ia ezin gara mugitu. Bakoitza bere zilborrera begira dago. Alde ona da, jendea animatzea eta jarduerak antolatzea kostatzen ari zaigun arren, arte eszenikoetan lan egiten dugunok asko ari garela lantzen; kultura segurua dela eta guztiok blokean goazela transmititzen ari gara. Ea dena gertatzen denean horri etekina ateratzeko, harrotasunez kontatu eta gizartean errentagarri bihurtzeko gai garen.
Antzezten dituzuen lan gehienak zuen lanak dira. Nolakoa da pieza baten sormen-prozesua?
Bide asko daude. Gehien gustatzen zaiguna mahai baten inguruan jarri eta ideia-ekaitza egitea da, edozer gauza esateko askatasunarekin. Dinamika bat sortzen da eta oso gauza interesgarriak agertzen dira, une horretan hor gauden pertsonoi mugitzen gaituena irudikatzen dutenak. Ondoren, ideiaren bat aukeratzen dugu, eta entsegu-lokalean probatzen dugu. Pertsonaiak sortu eta elkarrizketak inprobisatzen ditugu; horrela, gidoi freskoagoak lortzen ditugu. Dena grabatzen dugu, pertsona batek kanpotik begiratu eta punturik interesgarrienak erregistratzen dituen bitartean. Material guztia bildu eta azken lana idazten dugu. Entseatu egiten da, berridazten da, publikoarekin aurrez aurre jartzen da eta berriz ere berridazten da nahi duguna lortzu hartu.
Finantzaketari dagokionez, nola egiten zaie aurre sorkuntza berri baten gastuei? Zuen lan guztiaren zenbat eskaintzen diozue kudeaketari?
Oso kontu garrantzitsua da, eta kontuan hartu behar da honetatik bizi nahi baduzu. Gure lan guztiaren erdia baino gehiago da. Hala ere, ez da gauza bera mikroteatroko obra labur bat egitea edo 10 pertsonako taldearekin ‘Harri, orri, ar’ egitea. Antzerkian egiten den guztia administrazio publikoaren esku dago. Laguntza eta finantzaketa-sistemak oso prozesu luzeak dira. Pieza bat estreinatzeak bi urteko kudeaketa eta finantzaketa lana dakar, antzerkiaren munduan ohituta ez gauden lan egiteko modu bat; sortzaileak gara eta gure sorkuntzak erakutsi nahi ditugu. Obra hutsean ontziratzeko, biltegian sartzeko eta argitara atera arte itxaroteko prozesu horrek guztiak estrategia dezente eskatzen du, denborarekin ikasten dena. Obra estreinatu ondoren, beste lan bat hasten da: komunikazioa, banaketa eta zirkuituetarako aurkezpena.
‘El Patio de mi casa’ lana antzezle askorekin egindako lana da, dagoeneko ikustea ohikoa ez den ekoizpen mota bat. Zuen ustez, formatu hori berreskura daiteke, edo sektorearen krisiak argi eta garbi markatu du lehenaldia eta geroa?
Ekoizpenaren eta sorkuntzaren panorama administrazio publikoek egin nahi dutenaren araberakoa da. Ez dut uste Euskadin konpainia edo ekoiztetxe bat bere kabuz ikuskizun bat egiten hasiko denik babes ekonomikorik ez badu. ‘Harri, orri, ar’-ren kasua izan da hau, proiektua hasi aurretik Teatro Principal, Arriaga eta Victoria Eugeniaren babesa genuen. Horrek bide ematen dizu beste alde batzuetatik finantzaketa bilatzeko. Oso zaila da ekoizpen handia aurrera ateratzea, eta administrazioen mende gaude erabat.
Pez Limbo-k Pixkat programa ere egiten du, gazteen eta kulturaren arteko bitartekaritza-programa, antzerkia ikastetxeetara hurbiltzeko. Zergatik da beharrezkoa horrelako proiektuak gazteen artean?
Oso proiektu beharrezkoa da, hazi bat landatzen dugu. Ikastetxeetara joan eta 20 minutuko pieza bat egingo dugu, pilula txiki bat, gazteek jakin dezaten antzerkia existitzen dela, lanbide bat izan daitekeela eta horretan jardun dezaketela. Beren hirian egon daitezkeen espazio eszenikoez edo sektore horretan dauden irteera profesionalez ere hitz egiten diegu. Hau da, atea irekitzen diegu aurrera egin dezaten, hala nahi izanez gero.
Ba al dago sinergiarik Gasteizko antzerki-konpainien artean?
Arte eszenikoen barruan, bai. Gu oso harremanetan gaude ‘El Mono Habitado’, Baratza aretoa, Garaion, Azala, Monstrenkos eta Metrokoadrokarekin. Beste pertsona batzuen proiektuak ere hartzen ditugu eta ekoizpenaz arduratzen gara. Denetara irekita gaude.
Gasteizen Principal Antzokia hobetzeko lanak egiteke daude oraindik. Zenbateraino da garrantzitsua inbertsioa ildo horretan?
Garrantzitsua da hiriko azpiegiturak egoera onean egotea, baina proiektu horiek etorkizunari begira pentsatu behar dira, gobernu-talde batetik harago. Azpiegiturak kultura garatzeko plan baten eskutik joan behar dira, planari lagunduz, ezin dira branka izan. Ezin da lehenik auditorio bat egin eta gero nola bideragarri egin pentsatu. Gasteizen Kontserbatorioko auditoriuma dugu, akustika aparta duena eta gutxiegi erabiltzen dena. Espazio horiei bultzada bat eman behar zaie, eta gehiagorako ematen ez duten unean, espazio berriak sortzea planteatu daiteke.
Sektoreak behin eta berriz aldarrikatzen du, baina agian gainerako gizarteak ez daki Artistaren Estatutua errealitate izateak duen garrantziaz. Zein da zuek bezalako sortzaileen egoera gaur egun, eta zergatik da hain premiazkoa legeria hori?
Lan-duintasunetik nahiko urrun gaude. Asko kostatzen zaigu lantaldeak mantentzea eta ez desegitea. Agerikoa dena da ordainduta dagoena, baina sortze-prozesua, entseguak eta ideiak, ez. Beharrezkoa da eszenatokien atzean dagoen lan hori guztia baloratzea. Ekoizpen-etxeek egitura nahiko sendoa dute, baina talde artistikoak oso aldakorrak dira, baldintzak oso txarrak direlako. Pertsona askok beste zerbaitetan lan egin behar izaten dute, baina ziur aski sortzaile handiak izango lirateke. Diktaduraren ondorengo 40 urte hauetan ez dugu lortu ez kulturari ez agertoki baten gainean gaudenoi benetako balioari balioa ematea. Beti esaten dugun bezala, gure egoera oso prekarioa da.