“Nire emazteak eta seme zaharrenak herrian egindako argazki bat da hau, 73an, ezkondu eta urtebetera erosi genuen lehen autoarekin. Citroen C8 bat zen, kotxe apal bat. Bizitza hasten ari ginen, etxea ordaintzen, gauza horiek guztiak. Oso ondo etorri zitzaigun, 15 egunean behin herrira joaten ginelako gurasoak ikustera. Herriko etxea asko hobetu da orain “. Horrela deskribatzen du José Luisek bere familia albumetik atera duen argazkietako bat, ‘Istorio bat argazki bakoitzaren atzean’ tailerrean partekatzen duena, astean behin Koronazioko adinekoen zentro soziokulturalera joaten denean.
David Busto kazetari eta dokumentalista arabarra da Gasteizko adinekoen memoria eta bizipenak berreskuratzen dituen proiektu honen sustatzailea. “Nire ofizioan gehien gustatzen zaidana kontakizunak, istorioak eta bizipenak entzutea da. Beste pertsona batzuen bizitza behatxulo batetik ikusi ahal izatea “, azaldu du.
Bolivian bi urte eman ondoren, etxera itzuli zen adineko pertsonen oroimenean lan egiteko asmoz. “Chus Dominguez ikus-entzunezko sortzailea El Condado-Curueño eskualdean garatzen ari zen ‘Territorio Archivo’ proiektuaren berri izan nuen. Lurraldeko memoriari buruzko dokumental bat egitea agindu zioten, eta bertan bizi ziren gutxi batzuek gordetzen zituzten albumetan miatzea erabaki zuen. Etxeko sukaldean biltzen zen haietako bakoitzarekin, argazkiak ikusi eta beren testigantzak jasotzeko”, azaldu du. Proiektuak liluratu egin zuen kazetari gasteiztarra. Chusekin hitz egin zuen eta Gasteizen lan bera egin ahal izateko ideia helarazi zion, baina metodologia hau talde testuinguru batera egokituz.
Lau urte igaro dira ordutik, eta adinekoentzako zentro soziokulturaletako 30 erabiltzailek baino gehiagok parte hartu dute ekimen honetan, eta 200 argazki eta testigantza baino gehiago biltzea lortu du. “Ez da hain garrantzitsua artxibo oso luze bat egitea, oso sakona baizik”, gaineratu du.
Oroitzapenak partekatzen
Partehartzaileak ostiralero biltzen dira mahai baten inguruan eta euren bizipenak eta oroitzapenak partekatzen dituzte. Ekartzen dituzten argazkiak paretan proiektatzen dira, guztiek ikus ditzaten, eta saioen audioa grabagailu baten bitartez erregistratzen da. Banan-banan, irudi guztiak komentatzen dituzte. Lehenik eta behin, minutu batez isilik ikusten dute argazkia, eta, ondoren, jabeak hartzen du hitza. Bost minutuz azaltzen du non uste duen atera zela, zein urtetan, nortzuk irteten diren eta zer ikusten den bertan. Amaitzeko, gainerako taldekideek hainbat ekarpen egiten dituzte. Horrela argazki bakoitzarekin.
“Topaketarako, konfiantzarako eta elkarri entzuteko gunea da. Duela urteak aipatu ez zenituen zure bizitzako uneetara itzultzekoa. Oso giro ona sortzen da eta elkarrengandik ikasten dugu. Konfiantza hori sortzea garrantzitsua da testigantzak atera daitezen”, azaldu du Davidek. Izan ere, Gerra Zibila edo martxoaren 3a bezalako gertaera historikoak entzuten dira lantegietan, baina baita eguneroko kontuak ere, hala nola senide baten heriotza edo immigrazioa. Kazetariaren arabera, badira argazkietan oso presente dauden gaiak, hala nola bidaiak, txangoak eta jaiak. Beste gai batzuren kasuan, esaterako Lana, ia ez dago irudirik: “Etxean ondo bila dezaten saiatzen naiz, edukia handitu ahal izateko”. Bilaketarako irizpidea emozioa da. “Haientzat garrantzitsuak diren irudiak aurkitu behar dituzte, nahiz eta ez jakin oso ondo zergatik. Argazki baliotsu bat duela bi hilabetekoa izan daiteke, ez du zertan 40 urte izan behar”, esan du Davidek.
Bizitzaren balantzea egiten den gune honetan, Michelingo langile ohiak, landan lan egin duten emakumeak, etxekoandreak edo BH enpresako langileak elkartzen dira. Gehienek ez dute elkar ezagutzen, baina istorioa kontatzen hasten direnean, ustekabeko konexioak agertzen dira. Kazetaria gehien hunkitzen duen proiektuaren ataletako bat da hau: “Asko gustatzen zait gizarte bezala osatzen gaituen sarea deskubritzea“.
Gainera, belaunaldi ezberdinetako gasteiztarrak biltzen ditu proiektuak. Davidek azaldu duenez, “Jada ez da hirugarren adina bakarrik. Orain 4. eta 5. adinekoak ditugu. Tailerretan parte hartu duen pertsonarik zaharrenak 97 urte zituen eta gazteenak 60 inguru. Elkarrizketa zoragarriak sortzen dira, 60 urteko pertsona bat bere aitarekin hitz egiten ari balitz bezala. Adinekoak gaztetuta sentitzen dira. Oso onuragarria da guztiontzat “.
Oroitzapenak artxibatzea
Lantegietako material guztiarekin Davidek disko gogor batean gordetzen duen fondo bat sortzen ari da. Gainera, grabazioak eta argazki digitalizatuak tailergileei ematen zaizkie. Era berean, ikastaro bakoitzaren amaieran dokumental txiki bat prestatzen da, senitartekoek beren adinekoek berreskuratutako eduki guztiaz goza dezaten. “Asmoa ez da azkenean inork ikusiko ez duen artxibo bat sortzea, berriz elkartu eta hitz egiteko aukera emango digun zerbait baizik”, azaldu du Bustok.
Izan ere, 2019an argazkiek Koroatzeko zentro soziokulturaleko hormak zeharkatu zituzten erakusketa bat antolatzeko. Mahai handi bat zen, flexo bat eta lupa bat zituena. Haren gainean, dozenaka argazki, atzealdean testigantzen laburpen idatzi txiki batekin. Erakusketa hainbat zentro soziokulturaletan zabaldu zen, baina proiektuaren bultzatzaileak uste du leku gehiagotara irits litekeela: “Gustatzen zait irudi horiek osasun-zentroetan egon ahal izatea, medikuaren zain gauden bitartean kuxkuxean ibili ahal izatea. Halaber, uste dut ikastetxeetara eraman daitezkeela gai historikoak jorratzeko eta eztabaidak sortzeko”.
Daviden nahia fondo horien zabalkundean lan egitea eta web artxibo ireki bat sortzea da: “Gustatuko litzaidake material honek herritarrekin topo egitea. Erregistro hori ikusteko, ezagutzeko eta kontsultatzeko webgune bat sortzea, eta erakusketa eta liburu gehiago sortzea. Oso material baliotsua da, eta merezi du aprobetxatzea, bai sozialki, bai kulturalki“.
Oraingoz, istorio horietako batzuk Radio Vitorian ezagutu daitezke, La Fiaca saioko ‘La foto sonora’ tartean. Hemen, Davidek testigantza horiek berreskuratu, komentatu, testuinguruan jarri eta tailerra ezagutzera ematen du. Horrela, adineko beste pertsona batzuk ere proiektuan parte hartzera animatzen saiatzen da. “Zaila da jendea irekitzea. Oso lan zorrotza egin behar da partekatzea gustatzen zaien pertsonak bilatzeko. Oso biziki bizi izan dutenek transmititzeko gaitasun handia dute, baina batzuetan istorio handi bat isiltasun hutsa ere bada. Ahozko literatura gutako bakoitzaren baitan dagoen zerbait da“, esan du kazetariak.