Evelyn Segura biologoa eta zientzia dibulgatzailea da. Aurten Gasteizen izan da “istorioen ahalmena biodibertsitatea salbatzeko” hitzaldiarekin, Vital Fundazioak antolatutako “hitzak” zikloaren barruan. Evelynek, 2015az geroztik, La 2-en ‘¡Qué animal!’ zientzia dibulgazioko programa aurkezten du. Era berean, RNE-ren ‘El gallo que no cesa’-ra ere eraman du mirari naturalekiko grina hau, eta La Sextako ‘Aruser@s’ saioan ere hala jarraitzen du egiten astero. Gainera, ‘Adaptarse o morir, los secretos de la naturaleza para sobrevivir en el mundo animal’ liburuaren egilea da.
Segurak honela dio: “Antzinatik, gizakiok istorioen bitartez azaldu dugu gure burua. Beti izan dira gure komunikazioaren funtsezko atal bat, eta ezagutza partekatzeko, emozioak pizteko eta inspiratzeko aukera eman digute “. Bere ezagutzak transmititzeko, istorioen ahalmena erabiltzen du “sedukzio eta kontzientziazio-tresna” gisa. Animalien munduari buruzko istorioak dira, hau ulertzen eta babesten laguntzen dutenak, biodibertsitatea salba dezaketenak”.
Urtero azaroaren 10ean ospatzen den Zientziaren Nazioarteko Eguna ospatzeko, Go Gasteiz Kulturak berarekin hitz egin nahi izan du arteek dibulgatzaile zientifiko gisa egiten duen lanean nola laguntzen dioten jakiteko.
2021ean Gasteiz bisitatu duzu eta istorioek biodibertsitatea salbatzeko duten botereari buruz hitz egin duzu. Zer sortzen da sormena eta zientzia elkartzen dituzunean?
Batez ere sentimenduak sortzen dira. Pertsonengan emozioak pizten dituzunean, konpromisoa sortzen duzu. Botere handi batek erantzukizun handia dakarrela diote, eta hemen gauza bera gertatzen da; informazioa edo ezagutza duzunean ere erantzukizun hori duzu, eta aldaketa txiki hori emozioak piztearen bidez sortzen da.
Segur aski, zientziaren ordez artea zabalduko bazenu, “bitartekari” deituko litzaizuke. Tradizionalki, artearen “egiak” kontatzera bideratu izan da bitartekaritza, baina gero eta profesional gehiagok egiten dute publikoa galderak egitera gonbidatzearen alde, erantzunak ematera baino. Aurkitzen al duzu paralelismorik esparru zientifikoarekin?
Zientzia horretan oinarritzen da, galderak egitean, jakin-mina piztean, gauzak zalantzan jartzean eta erantzunak erabat ez ematean. Hori da zientzia mugitzen duen motorra. Duen politena da hazi eta eboluzionatu egiten duela, eta, gainera, oso zeharkakoa da; izan ere, beste zientzia edo teknologia batzuk hazten badira, galdera berriak sortzen laguntzen dute. Zientziak zientzia izaten jarrai dezan, funtsezkoa da jakin-mina eta gehiagorako gogoa inoiz ez falta izatea. Zientziak hazi egin behar du, eta beti egon behar du mugimenduan eta bere burua zuzentzen.
Zientzia publiko guztiei helarazteko ahalegin honetan, zientifikoki zorrotza ez izateko arriskua dago? Historia edo analogia boteretsu batek liluratu egin dezake, baina ez da errealitate zientifikoarekin % 100 fidela. Bada hor zientzia-dibulgatzaileek gainditu beharreko oreka bat?
Lerro fina da, ezin baitiozu inoiz zientziari huts egin. Istorioek izan dezaketen arazoa sinplifikatzeak balio duela sinestea da, gauzak askoz sinpleago esateak, eta hor zorroztasunik ezean erortzeko arriskua duzu. Jakin behar duzu zenbateraino sinplifikatu dezakezun. Era berean, kontuan hartu behar da zein publikori zuzentzen diozun zure burua, istorioak formaz edo hitzez alda baitaitezke entzuten ari zaizun publikoaren arabera. Sinplifikatu bai, baina inoiz ez huts egin egia zientifikoari, mesfidantza sortuko genuke eta. Leial eta zorrotz jokatu behar da beti.
Artea eta zientzia museoetan, ikus-entzunezkoetan, agertokietan eta abarretan daude berriro. Zure ustez, zer ekarpen egiten diote elkarri?
Elikatzen dira, bata bestearekin hazten dira. Nik beti esaten dut “arte zientifikoetan” aritzen naizela, bi munduen batasunean. Berez zientzia polita bada, are politagoa da puntu artistiko erakargarri batekin aurkezten baduzu, dibertigarria eta entretenigarria izan dadin, eta jakin-min hori sortzen badu jendearen sentiberatasuna eta emozioak kontuan hartuta. Arteak zientziatik abia daitezke daitezke mundu berriak sortzeko. Bata bestearekin are hobeak dira.
Zehazki, zure ustez, zer har dezakete proiektu/erakunde artistikoek zientzian lan egiteko modutik?
Zientzialariok arte eszenikoetatik alderantziz baino gehiago har dezakegula iruditzen zait, baina dena haz daiteke. Nik batez ere telebistan egiten dut lan, eta oso ondo dago telebista-formatuek zientzia erabiltzea ikuskizunak egiteko, entzuleen arreta bereganatzeko, mezuak bidaltzeko eta abar. Zientziak hobetu egiten du telebista edo literatura-produktu bat, zientzia ere kultura baita. Leku hori izatea oso ondo dago.
Youtuben dibulgazio zientifikorako gero eta kanal gehiago daude. Zure ustez, gazteek zientziarekiko duten interesa gero eta handiagoa da?
Sare sozialak asko hazi dira eta zientziak bere lekua aurkitu duen ezagutzak zabaltzeko bidea zabaldu da. Oso jende baliotsua dago, talentu ikusgarrikoa, zientzia telebista klasikoan lekurik ez duten formatuetan zabaltzen duena. Youtuben oso bestelako aukera eta leiho bat aurkitu dute. Hizkuntza askoz ere hurbilagoa eta dinamikoagoa da. Gainera, publiko desberdina mugiaraz dezake, sare sozialek askoz ikusle gehiago dituztelako. Ez dakit zientziarekiko interes handiagoa dagoen, baina orain eskuragarriago dago eta horri esker bokazioak piztu daitezke. Ondo dago gogo eta ilusio horiek sinestea.
Publikoengana jotzeaz ari garela, zer eduki motatara jo behar dugu herritarren interesa piztu nahi badugu?
Zur publiko objektiboaren eta ezagutza-mailaren araberakoa da. Hauek ezagutu egin behar dituzu mezu egokia bidaltzeko. Argi dago gizakioi gurekin zerikusia duena interesatzen zaigula; beraz, pertsonei zuzenean eragiten dien zerbaiti buruz hitz egiten badugu, interes handiagoa sortuko duzu. Batzuetan, ezaguna egin den zerbaiten ildoa ere aprobetxatzen da. Horregatik, zientzia eta arte eszenikoak uztartzea oso ondo dago emoziora jotzen dutelako, eta hori beti da ohikoa pertsona guztientzat.
Zientziak eta kulturak partekatzen duten beste gauza bat, tamalez, bertako profesionalek bizi duten lan-prekarietatea da. Zergatik kostatzen zaigu hainbeste konbentzitzea eremu horiek funtsezkoak direla?
Funtsean, denok gaude norbaitek gurea eskatzearen mende, baina oraindik bide luzea dugu behar hori sortzeko, jendeak senti dezala beharrezkoa dela jakitea, egunean egunekoa ezagutzea, jakin-mina izatea, zientzia gure inguruan dagoela eta zientziarik gabe ezin dugula bizi jakitea. Geure buruaren propaganda txarra egiten dugu eta geure burua entretenimendu gisa saldu behar izaten dugu, kultura gara. Batzuetan jendeak ez du erlazionatzen ezagutza zientifikoa ere ezagutza orokorra dela, kultura dela.
Zure ustez, kultura zientifikoaren sustapenak garrantzi handia du kultura-politiketan?
Baietz erantzun nahi nuke. Dibulgazio zientifikoan dihardugunok une gozoa bizitzen ari garela uste dudan arren, oraindik ere ilaran gaudela uste dut, ez gaudela lehen lerroan. Oraindik ere ez dugu ulertzen zientziarik gabe ezingo genukeela izan daukagun bizitza. Mundu orekaturik, zientziarik edo ingurumen-osasunik gabe, geure burua arriskuan jartzen dugu. Onerako edo txarrerako, 2020ak errealitate-kolpea eman digu, eta jakin behar dugu zientziak bizi-kalitate ona bermatzen digula, eta hori gabe ezin dugula eguneroko lan normala egin. Hori ez litzaiguke inoiz ahaztu behar.
Zure ustez, zein izan daiteke dibulgazio zientifikoaren etorkizuna? Zer sormen-modu berri aurkituko ditugu zientzia zabaltzeko?
Komunikabide guztietan gero eta zientzia-espazio gehiago egongo direla uste, nahi eta espero dut. Giza izaerak bere ahuleziak baditu ere, gero eta gehiago jabetzen gara ezin garela zientziarik gabe bizi. Gero eta jende gehiagorengana irits gaitezke, horrek ezinegon handiagoa sortzen du eta, horrekin batera, eskari handiagoa. Gero eta gehiago egotea espero dut, eta jendeak ikuskizun zientifikoekin ere ondo pasatzea.