Susana Pallarésen testua, kultura-kudeatzailea eta Zuzenbidean lizentziaduna, kultura-berrikuntzan, audientzien garapenean eta kultura-eragileei laguntzen espezializatua.
Duela hilabete batzuk, Fundación Mapfre Canarias-ek eskatu zidan tailer bat egitea, kulturaren eremuan berrikuntza sozialari lehen begirada bat eskaintzeko. Orduan ezin izan nion eutsi Cómo ser mujer y no morir en el intento filmaren izenburuari keinu egiteko gogoa; horregatik, tailerrari azkenean jarri nion izena: Nola berritu nire proiektua bertan hil gabe.
Tentazio hori arduragabea iruditu daiteke, baina argi daukat nire azken bi esperientzia berritzaileetan (Zaragoza Cultura Acompaña eta Sinapsis, Innovación Cultural Canaria) bizitako zauri itxi gabeen ondorio zuzena dela. Horregatik, kultura berritzearen inguruan hausnartzen dudan bakoitzean, izenburu hori bueltaka dabil beti nire buruan.
Artikulu hau idazten hasi nintzenean, nire asmoa zen gogoeta sakonago bat egitea, hau da, sektore kultural jakin batzuetan nola sustatu berrikuntza administrazio publikoetatik, euren prozesuak ez daudenean industria sortzailearen eredura egokitzen. Baina ezinezkoa egin zitzaidan; izan ere, behin eta berriz etortzen zitzaidan burura kultur langileek esperimentatzeko prozesuak martxan jartzeak dakartzan baldintzak, ahalegina eta prekaritatea. Horrela bakarrik lortu dezakete berritzea eta gauzak beste modu batean egitea.
Eta hori gutxi balitz, biziraupenarekin eta soldata duin batekin borrokatzea ere badago!
2022ko martxoaren 25ean, Kanarietako Gobernuak aurkeztu zuen Canarias en Escena, orduko Kultura eta Ondare Kulturalaren Sailburuordetzak egindako proposamen bat, irletako arte eszenikoak birbideratzeko asmoz. Estrategiaren helburua zen ekosistema bat eratzea kultura indartzeko eta arte eszenikoetara sarbidea orekatzea. Hau da, Kanarietako Gobernuak aldaketa sistemiko baten aldeko apustua egin zuen: Agenda Canaria 2030-etik sortutako aukeratik abiatuta, zazpi lan-ildo aurkeztu zituen arte eszenikoen kultur eta arte-sistemak indartzeko eta baliabideetara sarbide ekitatiboa errazteko. Baina 2023ko hauteskundeen ondoren, politika kultural hori eten egin zen.
Ez dut azalekoa izan nahi, baina saiakera hartatik ikasi nuen kultur berrikuntza errazteko funtsezkoa dela balioak partekatzen dituen eta galdera egokiak egiten dakien taldea osatzea. Galdera horiek izan behar dute bidea, kultur berrikuntza gauzatzeko baldintza egokiak nola sortu ulertzeko. Eta kontuan izan behar da berrikuntzak ez diola soilik kultur profesionalei lagundu behar, baizik eta lurraldeari eta herritarrei ere.
Àngel Mestres-ek esan bezala Sinapsis programan, berrikuntza askotan proiektuarekin lotzen da. Baina beharrezkoa da ulertzea prozesu guztietan ere txertatu behar dela. Horregatik, berrikuntzan gutxienez hiru ardatz hartu behar dira kontuan: lehenik, ziurgabetasuna kudeatzeko gaitasuna, hau da, etorkizunean nolako kultura nahi dugun zehaztea; bigarrena, teknologiarekin lotutakoa; eta hirugarrena, bi aurrekoak uztartu behar direla, lankidetza-prozesuak abiarazteko. Hori da, nire ustez, kultur berrikuntza sustatzeko eta elikatzeko erronka nagusietako bat.
Gainera, kulturatik herritarrak eta beste sektore batzuk egiten dugunarekin konektatuta senti daitezen, funtsezkoa da hizkera argia erabiltzea eta komunikazio-tresna eraginkorrak baliatzea gure lana balioan jartzeko. Horri esker ikusiko da zein onura eta plazer dakartzan bai pertsonentzat, bai gizartearentzat oro har.
Horregatik, berriz galdetuko balidate nola berritu kultura bertan hil gabe, zalantzarik gabe azpimarratuko nituzke honako gakoak:
1. Zailtasuna administrazio publikoetatik berrikuntza sustatzeko esperientziak abiarazteko, araudi zurrunengatik, kontratazio publikoaren legean salbuespenik ez egoteagatik, aurrekontuen araudiak baldintzatuta edo administrazioetan halako proiektuak kudeatzeko langile kualifikatu nahikorik ez dagoelako.
2. Politika kulturalen iraupen laburra eta etengabeko etenak, hauteskundeetako aldaketen ondorioz.
3. Laguntza ekonomiko eta formakuntzaren arteko uztarketa, kultur profesionalei esperimentatzeko eta berritzeko aukera emateko.
4. Zailtasuna berrikuntza-prozesuen emaitzak ikusarazteko, batez ere industria kultural eta sortzailearen eredutik kanpo geratzen diren sektoreetan.
5. Kultur langileen nekea eta prekaritatea, kontratazio-sistemaren zurruntasunak eraginda. Ez dago kontratu txikia baino prekarioagorik.
6. Beharra zaintza, topagune, baliabide eta tresna kolaboratiboak eskaintzeko, berrikuntza-prozesuak abian jartzea errazteko.
Spoiler: Azken aldian ia akitu nintzen… baina zorionez, trauma gainditzeko bidean nago 😉.
